Mey Ne Anlama Gelir? Bir Kelimenin Tarih, Müzik ve Edebiyattaki Yolculuğu
Kısa Tanım: Birden Fazla Anlamın Kesişimi
Mey Türkçede iki temel anlam taşır: İlki, Türk halk müziğinde kullanılan, yassı kamışlı bir üflemeli çalgının adıdır; ikincisi ise Osmanlıca/Türkçede “şarap” için kullanılan eski bir sözcüktür. Resmî sözlük kullanımında her iki anlam da yer alır. :contentReference[oaicite:0]{index=0}
Tarihsel Arka Plan: Kamıştan Nefese, Divan’dan Mazmuna
Enstrüman olarak mey
Anadolu, Kafkasya ve İran havzasında akraba çalgılarla birlikte görülen mey, geniş kamışı ve mat, içli tınısıyla tanınır. Organolojik literatür, Türkiye’deki mey, Azerbaycan’daki balaban ve Ermenistan’daki duduk arasında yapı ve icra bakımından yakınlık bulunduğunu; bölgesel adlandırmalar ve bazı teknik ayrımların ise çeşitliliği oluşturduğunu vurgular. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
Bu akrabalığın uluslararası görünürlüğü özellikle dudukun UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras listesinde yer almasıyla güçlenmiştir; duduk, iki icracıyla (biri sürekli drone, diğeri ezgi) çalınan ve törensel/mahallî işlevler üstlenen bir çalgı olarak tanımlanır. Bu bağlam, meyin bölgesel kültür ekosistemi içindeki yerini de aydınlatır. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
Türkiye’de meyin kamış ve gövde özellikleri, perde sistemi ve icra tekniği üzerine ayrıntılı teknik çalışmalar, çalgının karakterini belirleyen unsurun büyük kamış (ağızlık) olduğunu belirtir. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Kelime olarak “mey” ve edebî/iktisadî bağlam
Osmanlı kültüründe mey sözcüğü “şarap” anlamıyla Divan şiirinin sözvarlığına yerleşmiş; meyhane, sâki, kadeh gibi mazmunlarla birlikte bir imge alanı kurmuştur. Tasavvuf estetiğinde bu imge çoğu kez mecazî/ruhanî sarhoşluk ve ilahî aşkın coşkusu olarak yorumlanır; modern tartışmalarda ise “mecaz mı, literal içki mi?” sorusu etrafında görüş ayrılıkları devam eder. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
Günümüzdeki Akademik Tartışmalar
1) Köken ve sınıflandırma tartışmaları (mey–balaban–duduk)
Etnomüzikoloji ve organoloji literatüründe, mey/balaban/duduk üçlüsünün “aynı aileye ait, bölgesel varyantlar” mı yoksa “ayrı çalgılar” mı olduğu tartışılır. Karşılaştırmalı çalışmalar; yapı, kamış, perde, tını ve icra bağlamında ortaklıkları vurgularken, malzeme ve icra ansamblındaki işlev farklarını da not eder. UNESCO’nun duduka ilişkin kayıtları, bölgesel sahiplenme ve kültürel miras söyleminin müzikolojiye nasıl yansıdığını gösterir. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
2) Divan şiirinde “mey”: mecaz mı gerçek mi?
Divan ve tasavvuf edebiyatı çalışmalarında mey imgesinin çoğunlukla mecazî okunması gerektiği; “meyhane”nin dergâhı, “sâki”nin mürşidi, “şarap”ın ise ilahî feyzi simgelediği yönündeki klasik yorum güçlüdür. Bununla birlikte, son yıllarda bazı araştırma ve popüler yazılarda “mey”in dönemsel bağlamda kimi metinlerde gerçek şaraba da işaret edebileceği yönünde karşı görüşler dillendirilir. Bu ikili okuma, metnin bağlamı, şairin üslubu ve beyitteki diğer mazmunlarla birlikte değerlendirilerek yapılır. :contentReference[oaicite:6]{index=6}
Mey’in İki Anlamının Birbirini Beslemesi
Müzikteki mey ile edebiyattaki mey arasında beklenmedik bir yankı vardır. Çalgının hüzünlü, derin ve durağan tınısı; Divan şiirindeki “mey”in sarhoşluk, vecd ve içe dönüş çağrışımlarıyla örtüşür. Bugün halk müziği sahnesinde ya da film/dizi müziklerinde mey duyduğunuzda, çoğu dinleyicinin aklına içli, melankolik bir duygu gelir; bu kültürel öğrenmenin şiir ve musiki arasındaki tarihsel etkileşimle pekiştiği söylenebilir. (Tını ve icra üzerine teknik tespitler için bkz. organolojik incelemeler.) :contentReference[oaicite:7]{index=7}
Dil, Kültür ve Kimlik: “Mey” Neden Hâlâ Canlı?
Mey sözcüğünün hem bir çalgı, hem de bir içecek-imgeyi adlandırması; dilin kültürle iç içe devinen doğasına işaret eder. Enstrümanın bölgesel çeşitleri üzerine süren akademik diyalog, kültürel miras ve sahiplenme tartışmalarına bağlanırken; edebiyattaki mecaz–literal ekseni de yorum geleneğinin sürekliliğini gösterir. Sözlüklerde yaşatılan çok anlamlılık, meyin bugünkü Türkçe ve sanat üretimindeki dolaşımını sürdürür. :contentReference[oaicite:8]{index=8}
Sonuç: Bir Kelimeden Çok Daha Fazlası
Mey, tek bir karşılığa indirgenemeyecek kadar katmanlıdır. Enstrüman olarak mey, kamışın nefeste dönüştüğü bir ses felsefesi; edebiyatta mey, ilahî aşk ve sarhoşluk arasında salınan güçlü bir simge; dilde mey ise sözlüklerden sahneye, tekkeden konser salonuna uzanan bir kültür köprüsüdür. Bu yüzden “Mey ne anlama gelir?” sorusunun en dürüst yanıtı şudur: Bağlama göre değişen ama her bağlamda kültürel hafızayı çağıran bir anlamlar bütünü.
Kaynaklar
- Türk Dil Kurumu çevrimiçi sözlük: “mey” maddesi (enstrüman; esk. şarap). :contentReference[oaicite:9]{index=9}
- Songül Karahasanoğlu, A Comparative View of the Mey, Balaban and Duduk as Organological Phenomena. :contentReference[oaicite:10]{index=10}
- DergiPark, “Mey–Balaban–Duduk… Genel Olarak İncelenmesi ve Kültürel Perspektif” (hakemli çalışma). :contentReference[oaicite:11]{index=11}
- UNESCO, “Duduk and its music” — Somut Olmayan Kültürel Miras Kaydı. :contentReference[oaicite:12]{index=12}
- DergiPark (teknik inceleme), “Mey Enstrümanının Yapısal ve Teknik Özelliklerine…” :contentReference[oaicite:13]{index=13}
- Tasavvuf ve Divan şiirinde mey/mevhane imgeleri üzerine değerlendirmeler. :contentReference[oaicite:14]{index=14}
::contentReference[oaicite:15]{index=15}