“Rojava neresi katliamı?”: Haritanın kenarında kalanlar, hafızanın tam ortası

Şöyle bir masaya toplansak da konuşsak istiyorum: Rojava deyince aklınıza ne geliyor? Başlıklarda geçen “katliam” kelimesi neden hep peşine takılıyor? Bu yazıyı, başlıkların gürültüsünü biraz kısmak ve hem coğrafyayı hem de yükünü taşıyan insanları görünür kılmak için yazıyorum. Gelin, sakince ama içtenlikle, olguları ve hafızayı birlikte kuralım.

Rojava neresi? Bir coğrafyadan fazlası

“Rojava”, Suriye’nin kuzey ve doğusunda, fiilî özerk bir yönetim altında bulunan bölge için kullanılan Kürtçe isim. Resmî ad ise giderek daha kapsayıcı bir çerçeve vermek için “Kuzey ve Doğu Suriye” (AANES). Bölge Kürtlerin yanı sıra Arap, Süryani/Asuri, Ermeni ve Türkmen topluluklarını da barındırıyor; siyasal yapı, Suriye Demokratik Konseyi (SDC) ve Suriye Demokratik Güçleri (SDG) etrafında örülmüş çok-bileşenli bir idareye dayanıyor. “Rojava” isminin yer yer geri planda kalması da bu çok-kimlikli çerçeveyi vurgulama arayışının bir parçası. :contentReference[oaicite:0]{index=0}

“Katliam” dediğimizde neyi kastediyoruz? Kobanê 2015 ve diğerleri

Rojava bağlamında “katliam” denince ilk akla gelen olaylardan biri, IŞİD’in 25–29 Haziran 2015’te Kobanê’de gerçekleştirdiği, 200’ün üzerinde sivilin hayatını kaybettiği saldırılar. Saldırganlar kente sızıp hastane ve pazar çevresinde sivilleri hedef almış, şehir içi çatışmalar günler sürmüştü. Bu olay, IŞİD’in ilan ettiği “hilafet” dönemindeki en büyük ikinci sivil katliam olarak kayda geçti. :contentReference[oaicite:1]{index=1}

Aynı yıl Aralık ayında, Haseke vilayetindeki Tel Tamer’de üç bombalı araçla düzenlenen saldırılarda da en az 60 kişi öldü; hedef alınan yerlerin başında pazar yeri ve sahra hastanesi vardı. Bu saldırılar, Rojava’nın yalnızca cephe hattı değil, sivillerin günlük yaşam alanı olduğu gerçeğini acı biçimde hatırlattı. :contentReference[oaicite:2]{index=2}

Devletler, sınırlar, siviller: 2018’den bugüne şiddetin yeni yüzleri

2018’de TSK’nin ve ona bağlı silahlı grupların “Zeytin Dalı” harekâtıyla kontrol ettiği Afrin ve çevresinde; 2019’daki “Barış Pınarı” sonrasında ise Tel Abyad–Ras al-Ayn hattında genişleyen alanlarda, hak ihlallerine dair çok sayıda bulgu yayımlandı. İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün 2024 tarihli derlemesi; keyfî gözaltılar, mal-mülk gaspları ve farklı topluluklara yönelik ayrımcılığın yoğunlaştığına işaret ediyor. :contentReference[oaicite:3]{index=3}

Bir başka kırılma hattı da altyapı. 2019’dan bu yana Haseke kentinin ana su kaynağı olan Alouk istasyonunun sık sık devre dışı kalması, on binlerce ailenin suya erişimini kesintiye uğrattı; OCHA ve insani platformlar bu kesintilerin bölgesel gerilimlerle bağlantılı olduğunu raporladı. 2023 Ekim’inde ise Türkiye’ye atfedilen insansız hava aracı ve hava saldırılarının petrol, elektrik ve su tesisleri dahil 150’yi aşkın noktayı hedef alması, milyonların su-elektrik hizmetlerinde uzun süreli kesintilere yol açtı. :contentReference[oaicite:4]{index=4}

Bir isim mücadelesi: “Rojava” mı “Kuzey ve Doğu Suriye” mi?

İsimler hafızadır. “Rojava”, Kürt siyasi tahayyülünde “Kürdistan’ın batısı”na denk düşerken, yönetimin çok-etnili yapısını öne çıkarmak için “Kuzey ve Doğu Suriye” ifadesi benimseniyor. Yine de uluslararası medyada ve yerel kullanımda “Rojava” güçlü bir marka gibi yaşamaya devam ediyor. Tartışma yalnız terminoloji değil; aidiyet, temsiliyet ve barışın dili üzerine de bir mücadele. :contentReference[oaicite:5]{index=5}

Beklenmedik bir mercek: Su politikası, enerji kırılganlığı ve dijital hafıza

Rojava’daki şiddeti yalnız askerî sahada değil, musluktan akan suyun sürekliliğinde, elektrik şebekesinin geriliminde ve internetin kesildiği günlerin WhatsApp gruplarında da okuyabiliriz. Su tesislerinin durması, kuraklığın sıkıştırdığı topraklarda kolera riskinden tarımsal gelir kaybına uzanan bir zincir yaratıyor; enerji altyapısına yönelik saldırılar, hastaneleri, fırınları ve okulları doğrudan etkiliyor. Bu kırılganlıklar, çatışmanın görünmeyen yüzünü ortaya koyuyor ve “katliam” kelimesinin yalnızca bir günde olup bitmeyen, uzun erimli bir yıkım diline de işaret ettiğini gösteriyor. :contentReference[oaicite:6]{index=6}

Hesap verebilirlik ve adalet: Belgeleme çabaları neden kritik?

2019’daki saldırılar sırasında Kürt siyasetçi Hevrin Xelef’in (Hevrin Khalaf) M4 karayolu civarında alan infazıyla öldürülmesi, savaş suçları ve sorumluluk tartışmasını dünya medyasının gündemine taşıdı; saha temelli örgütler Ahrar el-Şarkiye mensuplarının sahadaki rolüne dair bulgular paylaştı. Bu tür dosyalar, geleceğin yargı süreçleri ve geçiş dönemi adaleti için hayati arşivler oluşturuyor. :contentReference[oaicite:7]{index=7}

Gelecek için konuşmak: Bir arada yaşama, yerinden edilme ve geri dönüş

Önümüzdeki yılların temel sorusu şu: Farklı toplulukların aynı şehirleri yeniden paylaşabilmesi nasıl mümkün olacak? Cevap, üç ayakta şekilleniyor: (1) Sivil altyapının korunması ve onarımı; (2) zorla el değiştiren mülkler ve kaybolan geçim kaynakları için etkili tazmin ve iade mekanizmaları; (3) faillerin kim olduğundan bağımsız, mağdurların onarımını önceleyen adalet süreçleri. Uluslararası raporlar, özellikle işgal/denetim altındaki bölgelerde cezasızlığa karşı kararlı izleme ve yaptırım mekanizmalarının gerekliliğini altını çiziyor. :contentReference[oaicite:8]{index=8}

Son söz: Başlıktaki soruyu nasıl okuyalım?

“Rojava neresi katliamı?” diye sorulduğunda, bunu sadece bir “bilgi boşluğu” değil, bir “hafıza boşluğu” olarak görmek daha doğru. Rojava, sınır çizgileri kadar su borularında, fırınların bacasında, pazar yerindeki kalabalıkta var olan bir yer; “katliam” ise tek bir tarihle sınırlı olmayan, kimi zaman bir gecede, kimi zaman yıllara yayılan bir tahribatın adı. Tam da bu yüzden, haritayı büyütüp sesleri çoğaltmak; ‘kim’ ve ‘neresi’ sorularını, ‘nasıl birlikte yaşayacağız?’ sorusuyla yan yana koymak zorundayız.

::contentReference[oaicite:9]{index=9}